Kenia, here we come

KEWU verloor op 16 juni 2019 haar General Secretary, Charles Natili. Hij overleed na 18 maanden sukkelen met de gezondheid. Hij overleed in zijn huis in Khalala, Bungoma County, 70 kilometer ten noorden van Kisumu en op een steenworp van de grens met Oeganda. Charlene, mijn vrouw, en ik besloten om de begrafenis bij te wonen. We geloofden dat dit op prijs zou gesteld worden. Gezien de locatie was vliegen geen optie: we hadden een auto nodig ter plekke, en vermoedelijk eentje die onverharde weg de baas kon.Vorige week stak ik mijn licht op bij een vriend van mij vrouw, een Maleisiër, die hier al heel lang woont en enkele clubs uitbaat. Voor zij die ooit in Chester’s logeerden en zich de ufo-achtige discotheek herinneren (of er even hun hoofd binnenstaken), wel, die was van hem. De club is nu weg. Hij lichtte een tipje van de sluier. Een klein tipje van een kleine sluier zo bleek, want niks kon ons voorbereiden op wat we zouden ervaren.

Twee opties zijn er om van Nairobi naar Kisumu te rijden: over Naivasha en Nakuru, of langs Naruk, de zuidelijker gelegen route die ook naar Masai Mara leidt. Mijn vrouw toonde zich geen fan van de laatste optie. Die namen we dus. We kwamen tot een compromis: voor de heenreis opteren we voor zuidelijke route, via Naruk, en keren terug via Nakuru. We zouden voor eens en voor altijd beslissen welke nu de beste route is. Ik zal straks het resultaat onthullen. Dit trucje verhoogt de kans dat u het hele relaas leest.

Het relaas is geen samenvatting van Charles’ leven. Daarvoor verwijs ik graag naar de brochure die voor de gelegenheid is gemaakt en werd verspreid onder de aanwezigen. U vindt de link naar de pdf onder het verslag. Of toch, één ding dat ik wil belichten, of vooral een hardnekkige mythe ontkrachten waarvan ik nu pas de ware toedracht ontdekte.

Charles had geen vijf vrouwen. De teller bleef op drie steken. Bovendien had hij nooit meer dan een op hetzelfde moment. Hij huwde telkens na het overlijden van de vorige. Zo stierf zijn eerste vrouw bij de geboorte van zijn oudste zoon. Dus laat het voor eens en voor altijd duidelijk zijn: Charles Natili was geen polygamist. Gek dat niemand bij KEWU, ook Charles zelf niet, ooit de behoefte had om dit uit te klaren.

Terug naar de dag van de begrafenis. Om 7 uur spraken we af in het Tom Mboya Labour College om er Wycliffe en Esther op te pikken. Die bleken er niet te zijn dus waren we op onzelf gewezen om het dorp te vinden. We hadden echter geluk: plaats van het gebeuren was de Khalala Primary School, letterlijk het enige wat Google Maps kent in het hele dorp. U gelooft me niet? Typ Khalala, Bungoma in Google Maps en ontdek het voor jezelf. Voor hen die ooit in Kisumu waren vlug enkele weetjes: de Kiboko Bay Resort is ondertussen gesloten omwille van een dispuut over land. Leif, het bedrijf dat landbouwvoertuigen produceert en we bezochten in 2014 heeft nu een fly-over net aan haar voordeur. En de weg naar Kakamega Rain Forest is voltooid. Gelukkig. De laatste 30 kilometer naar Khalala is echter wel onverharde weg. De 4x4 komt van pas. En het is ook duidelijk dat ze niet zo vaak een ‘mzungu’ zien, laat staan twee. Een blanke en een Aziatische. Twee voor de prijs van één.

Aangekomen in de lagere school van Khalala valt onze mond voor de eerste keer open: tientallen tenten vormen een U. Het ingesloten grasveld heeft het formaat van een voetvalveld. Wycliffe en Esther zijn er al en we zijn blij met enkele vertrouwde gezichten. En er waren er nog. Heel wat KEWU shop stewards die we ontmoetten tijdens workshops of bedrijfsbezoeken waren op het appel. Van heel Kenia waren ze naar het dorp gekomen.

Esther bracht ons naar Charles’ huis. We groetten er enkele van zijn zonen, we spreken in zijn vrouw, helemaal gehuld in het wit. Ook de zonen dragen witten hemden. Daar sta ik dan met de donkerste kleren die mij kleerkast rijk is. Niemand die er zich aan lijkt te storen. Onder alweer een bosje partytentjes brandt een kampvuur. Er zitten heel wat mensen eromheen. En dan zie ik de kist, echter niet vooraleer Esther me erop wees. Het deksel is halfopen. Terwijl Charlene de waterput bekijkt en de keuken, ze besluit dat koken op hout in een gesloten ruimte niet goed voor de gezondheid kan zijn, stap ik naar de kist. Charles ziet er vredig uit. Ook veel kleiner dan de laatste keer dat ik hem zag. En al zeker vergeleken met de eerste keer. De vredige rust eindigt een beetje abrupt wanneer zowat de hele Executive Board van COTU aankomt bij het huis. Ook de werksters voor dek keuken stoppen met dansen op de muziek. Onze auto werd ook onderdeel van de autokaravaan die de lijkwagen met de kist naar het schooltje brengt. Er is ook al heel wat volk toegestroomd. Het hele dorp leek er wel te zijn. Iedereen neemt zijn gereserveerde plaats in. Charlene en ik, wij vervoegen ons bij KEWU.

Dan begint de één na de andere een speech te geven over hoe belangrijk Charles in hun leven was. Een vriend, een vader, grootvader, raadgever, de man die hen naar school stuurde, overgrootvader, mentor, biechtvader, … voor heel wat mensen droeg hij meerdere van die petjes. We vergeten het soms. Ook vakbondsleiders zijn mensen die hun wortels in hun familie en gemeenschap hebben. In Afrika misschien nog wel iets meer dan in het Westen. Nog een verrassing. Charles heeft kinderen die jonger zijn dan sommige van zijn kleinkinderen. Ze zullen hem missen. Hij was de pater familias, de fundering, maar ook de cement die het boeltje bij elkaar hield. Zowat elke spreker raadde de familie aan om het boeltje ook zonder Charles bijeen te houden. Een zekere rijkdom heeft blijkbaar overal de potentiële kracht om families uit elkaar te spelen. De universaliteit der dingen.

Lokale en minder lokale politici gebruiken de uitvaart eerder als een uitgelezen gelegenheid om aan politiek te doen. De lokale vragen de nationale politici om Bungoma niet te vergeten. Ook de branch secretary van Kisumu, Tom, neemt het op voor zijn regio. Hij richt zich tot COTU. Hij maakt zich zorgen over de vele bedrijven die over kop gaan. Ik had niet de gelegenheid om te checken of dit ook klopte. Los daarvan, zijn bezorgdheid, zijn syndicale passie en zijn verontwaardiging was heel echt. Dan is Wycliffe aan de beurt.

Wycliffe verloor zijn vriend, baas en mentor. Charles leerde hem de syndicale kneepjes. En hoe! Wycliffe’s stem klonk als schuurpapier en zijn ogen klein piepen klein en de wallen eronder zijn groot. Voor het afscheid nemen beveel ik hem een paar dagen te rusten. Dat ik niet opnieuw naar een begrafenis wil gaan, en al zeker niet de zijne. Hij belooft het. Ik geloof er geen fluit van.

Ondanks de vermoeidheid is zijn toespraak bevlogen. Hij eert ook alle delegees en lokale vakbondsleiders aanwezig. Ze zijn talrijk. Ook ABVV Metaal en ISVI worden geprezen voor wat ze voor KEWU hebben betekend en nog betekenen. Ik was voorbereid, met de speech van Vera Vannuffelen, huidig projectbeheerder, in mijn zak. Wycliffe gaf me de microfoon en siste het kort te houden. Ik hield het kort, heel kort, veel te kort naar mijn goesting. Vera’s speech bleef in mijn zak zitten, haar boodschap en die van het ABVV Metaal niet. Na mij kwam de regen. Ik neem aan dat het toeval was. Wycliffe geeft de familie nog de raad om verenigd te blijven. Voor een vakbondsman is United We Stand geldig in alle omstandigheden. En ook Francis Atwoli, General Secretary of COTU, het Keniaanse ABVV zeg maar, krijgt het woord. Het zullen er heel veel worden. Op zijn aandringen was het afscheid met een week uitgesteld. Hij zat immer in Geneve op de 108^stesessie van de ILO-conferentie. Sta me trouwens toe om erop de wijzen dat de ILO dit jaar officieel een eeuweling zal zijn. Als Atwoli spreekt, duurt het lang en gaat het vooral over … Atwoli. Laat dit vooral tussen ons blijven. Ik geef het toe, ik ben een praatje gaan slaan met de koks die grote potten stoofvlees op het vuur hadden staan. Over hoe de ene rundvlees – het rund was van Charles en onderging voor de gelegenheid hetzelfde lot – bevatte en de andere kip. Over hoe ze reeds van 4 uur in de ochtend in de weer waren. Ik prees de grootte van hun potten en de heerlijke geur die eruit ontsnapte. In stilte vrees ik dat het nooit genoeg zou zijn om iedereen zijn of haar buikje rond te laten eten. Niet het hele dorp leek er te zijn, maar de helecounty. Ik schat dat er vlotjes meer dan 5 000 aanwezigen zijn. Een vrachtwagen met extra tuinstoelen moest aanrukken. In de namiddag, tijdens de toespraak van Wycliffe, werden die tuinstoelen als paraplu’s gebruikt. Niet iedereen vond immers plaats onder éénvan de vele tenten.

Charles’ vrouw, in het wit, heeft het laatste woord. Ik ontmoette haar pas vandaag voor het eerst. Eén ding is duidelijk. Dit is een nuchtere dame en drama is niet aan haar besteedt. Charles sukkelde met heel wat ongemakken die eigen lijken te zijn aan het ouder worden. Maar het waren de gevolgen van maagkanker die een einde maakte aan zijn rijk en goedgevuld leven. Om zeker te zijn dat iedereen naar huis ging met de wetenschap dat het wel degelijk kanker was, verduidelijkte ze heel ferm dat hekserij niks van doen had met Charles’ overlijden. Niemand lachte. Het was geen grap. Deze mededeling was dan ook heel ernstig en diende elke speculatie over tovenarij krachtig de kop in te drukken.

Samen met Wycliffe groet ik nog Charles’ moeder. Ze zou 99 jaar zijn. Ik geloof dat graag. Ze stapt heel moeilijk en wordt ondersteund door jongere familieleden. Ze danst. De muziek lijkt haar meer te beroeren dan mijn troostende woorden. Misschien hoeft ze ook helemaal niet getroost te worden. Misschien accepteert ze de dingen die ze niet kan veranderen.

En voor zij die het zo lang volhielden. Laat ik u uit uw lijden verlossen: de route langs Naruk is met voorsprong de betere keuze.

Stefan De Groote

The second day started early. Financial planning and reporting, it takes time to convince everyone of the sense of multiple quotations in tendering contracts ;-). Common sense - farmer’s logic - is often quoted. Recognizable. In the late afternoon a walk to Kenya conference center for a view over this city of 4 million registered inhabitants. The contrasts have been strengthened. The throne pretendents in Kenya keep on struggling. A ban of plastic bags - think green - opposed to a lack of investments in public transportation. Incredible traffic jams at any time of the day. Who invented roundabouts with traffic lights and police control to create total anarchy ? We were invited for dinner at Stefan and Charlene’s place, great Thai soup and the best avocado’s ever. And of course Zuri was entertaining us, I’m glad that she immediately adopted the Koala I bought her ;-). Contrasts. Seconds ago I received bad news while I was posting this...a phonecall from Jo...back in their hotel they were confronted with forced hotelroom doors, stolen laptops and valuables. S**t is what we call this. They are waiting for the police. A serious setback after the hard work. Reality can be hard and harsh, Contrasts, and again contrasts. Africa always puts your feet back firmly on the ground. But we’ll manage and find solutions.